تجلّیات جمالی و جلالی و پیامدهای رفتاری آن در عرفان سکریان و صحویان

بررسی رابطه تجلّیات با هنجارهای رفتاری عارفان، مسئله پژوهشی این مقاله است. نویسنده نشان می‌دهد که تجلّیات جمالی، صفاتی مانند لطف، حسن و رحمت خداوند را در نظر عارفِ محب ‌‌‌آورده، او را مست ‌می‌کند و موجب سخنان و رفتارهایی می‌شود که بوی ترکِ تکالیف می‌دهند. تجلّی جلالی نیز صفاتی چون قهر و غضب و جبّاریت خداوند را در نظر عارف ‌می‌آورد، او را در هشیاری نگه می‌دارد و به رعایت هنجارها و توجّه هرچه‌بیش‌تر به تکالیف و عبادت‌ها سوق می‌دهد. گروه نخست «سکریان» هستند و گروه دوم «صحویان». سکریان هم متّهم به ترک تکالیف بوده‌اند و هم مشهور به عبادت‌های بسیار. بررسی علل این تناقض، مسئله دیگر مقاله است. نویسنده با عرضه اسناد و مدارک ثابت می‌کند که در این‌باره تناقض واقعی وجود ندارد: زمینه‌های نظری تجلّیات جمالی و موضوع‌هایی مثل وحدت وجود و مقام جمع و فنا، برداشت‌های متفاوتی‌ را موجب می‌شود؛ اما در عمل ترک تکالیف رخ نمی‌داده است